نشریه فیزیولوژی محیطی گیاهی
پیاپی 24 (زمستان 1390)

گیاه چویل با نام علمی Ferulago angulata (Schlecht) Boiss. متعلق به تیره Apiaceae می باشد که از زمان های قدیم به صورت سنتی به عنوان مسکن، هضم کننده در درمان کرم های روده مصرف می شد. این بررسی به منظور شناخت برخی خصوصیات اکولوژیکی گونه چویل جهت معرفی به منظور کشت انبوه آن برای استفاده دارویی و همچنین جلوگیری از تخریب رویشگاه های طبیعی گونه F. angulata انجام شد. درصد پوشش تاجی، تعداد پایه و گونه های همراه گیاه چویل در هر پلات به صورت تصادفی سیستماتیک و با استفاده از تعداد 220 پلات بر روی 6 ترانسکت تعیین گردید. پارامترهای خاک شامل کربن آلی، عمق، pH، EC و بافت خاک با استفاده از تعداد 6 نمونه خاک تعیین و مشخصات اقلیمی زمین شناسی، توپوگرافی، تیپهای اراضی و تیپ رویشگاه این گونه شناسایی و ثبت گردید. نتایج نشان داد که گیاه چویل اغلب همراه با گونه های Allium bodeanumRegel.، Arum albispathum Stev.،Astragalus adscendens Boiss. & Hausskn.و Tulipa Montana Lindl. در منطقه ای با اقلیم نیمه مرطوب سرد، دامنه ارتفاعی 2700 تا 3300 متر ارتفاع از سطح دریا، میزان شیب بیشتر از 40 تا 45 درصد و خاک های دارای بافت لومی و سندی لومی با 51/1=C، 5/7 =pH و 1=EC می روید. گلدهی گیاه از اوایل خرداد ماه آغاز و تا اوایل تیر ادامه دارد. به طور کلی با توجه به اهمیت و مصارف درمانی فراوان گیاه دارویی چویل و نقش بهینه آن در اقتصاد خانوارهای روستایی، این مطالعه می تواند در راستای کشت و اهلی کردن گونه چویل موثر باشد.

سرعلی آباد گرگان با وسعت 2500 هکتار در 45 کیلومتری جنوب شهرستان گرگان واقع شده است. حداقل ارتفاع این منطقه 1800 متر و حداکثر آن 3200 متر از سطح دریا می باشد. میزان متوسط بارندگی سالیانه منطقه 384 میلیمتر است که بیشتر به صورت برف می باشد. بررسی به عمل آمده (1389-1385) نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 255 گونه گیاهی متعلق به 177 جنس و 54 خانواده گیاهی وجود دارد. بیشترین تعداد گونه به ترتیب مربوط به خانواده های Asteraceae با 33 گونه (9/12 درصد)،Lamiaceae با 28 گونه(11 درصد)، Poaceae با 27 گونه (6/10 درصد)، Fabaceae با 20 گونه (8/7 درصد)، Caryphyllaceae با 18 گونه (1/7 درصد)، Brassicaceae با 17گونه (7/6 درصد) و Liliaceaee با 10 گونه (1/3 درصد) است. از نظر شکل زیستی، 5/52 درصد گونه ها همی کریپتوفیت، 6/17 درصد تروفیت، 2/12 درصدکامفیت، 2/10 کریپتوفیت، 7/6 درصد فانروفیت و 8/0 درصد اپی فیت هستند. از نظر عنصر رویشی منطقه 7/44 درصد عنصر ایران و تورانی، 4/18 درصد عنصر اروپا - سیبری، 9 درصد عنصر اروپا- سیبری، مدیترانه ای و ایران- تورانی، 8/7 درصد عنصرچند منطقه ای، 1/5 درصد عناصر اروپا – سیبری و ایران - تورانی، 7/4 درصد عنصر ایران - تورانی و مدیترانه ای،3/4 درصد عنصرجهانی، 5/3 درصد عنصر اروپا- سیبری و مدیترانه ای، 2/1 درصد عنصر ایران – تورانی و صحرا - سندی، 8/0 درصد عنصر ایران – تورانی، مدیترانه ای و صحرا - سندی و 4/0 درصد عناصر اروپا سیبری، صحرا - سندی و ایران – تورانی می باشد. از 255 گونه از فلور منطقه 85 گونه (3/33 %) گیاه دارویی و 14 گونه (5/5%) بومزاد ایران می باشند.

کشت بیش از یک محصول زراعی در سال (چندکشتی) یکی از راهکارهای افزایش تولید و بهره وری بهتر از منابع محیطی و زمان به شمار می رود. به منظور ارزیابی ویژ گی های کمی و کیفی ارقام پنبه در تاریخ های مختلف کاشت در سیستم دوکشتی (دو کشت در سال)، آزمایشی در سال زراعی 89-1388 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گناباد به صورت کرت های خرد شده و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عامل اصلی شامل سه تاریخ کاشت: کشت به موقع (15 اردیبهشت)، کشت پس از انجام آخرین آبیاری جو (30 اردیبهشت) و کشت پس از برداشت جو در همان زمین (15 خرداد) و عامل فرعی شامل سه رقم پنبه: ورامین، خرداد و سپید بودند. صفات اندازه گیری شده در این آزمایش شامل عملکرد وش، طول الیاف، ظرافت الیاف، استحکام الیاف، درصد کشش الیاف و درصد کیل پنبه بودند. نتایج بدست آمده نشان داد که تاخیر در کاشت پنبه موجب کاهش عملکرد وش پنبه شد به طوری که تاریخ کاشت سوم باعث کاهش بیش از 30 درصد عملکرد نسبت به دو تاریخ کاشت دیگر شد. مقایسه میانگین اثرات متقابل نشان داد رقم خرداد در تاریخ کاشت اول و رقم ورامین در تاریخ کاشت دوم بالاترین عملکرد را داشته و اختلاف معنی داری از نظر آماری بین دو این دو وجود نداشت. خصوصیات کیفی الیاف نیز تحت تاثیر تاریخ کاشت و رقم قرار گرفت، به طوری که با تاخیر در کاشت کیفیت الیاف پنبه بهبود یافت و گیاهانی که بعد از برداشت جو در سیستم دوکشتی کشت شدند در اکثر صفات کیفی برتری محسوس و معنی داری داشتند. در بین ارقام نیز رقم ورامین نسبت به دو رقم دیگر کیفیت الیاف بهتری را نشان داد.

پنبه (Gossypiuym hirsutum L.) یکی از مهمترین محصولات زراعی در سراسر دنیاست. ارقام مختلف این گیاه نسبت به شوری خاک واکنش های متفاوت نشان می دهند. به منظور بررسی اثر تنش شوری بر خصوصیات فیزیولوژیک ارقام مختلف پنبه آزمایشی در قالب طرح بلوک های تصادفی در سه تکرار در منطقه آق قلا (گرگان) و کارکنده (کردکوی) در سال زراعی 1389 انجام گرفت. تیمارهای مورد بررسی شامل ژنوتیپ های پنبه در 10 سطح (ساحل، Q28، 43200، شیرپان 539، چکوروا، کوکر 349، سپید، سیلند، سوپر اکرا و اوپال) و شوری خاک در 2 سطح (محیط غیرشور با هدایت الکتریکی 2 و محیط شور با هدایت الکتریکی 16 دسی زیمنس بر متر) بود و در آن صفاتی نظیر ترکیبات آنتوسیانینی، پرولین، برخی عناصر و آنتی اکسیدانت ها تحت اثر شوری های مختلف اندازه گیری شد. نمونه برداری در مرحله رشد رویشی از آخرین برگ های کامل شده گیاه پنبه در یک مرحله صورت گرفت. نتایج نشان داد که در محیط شور (16 دسی زیمنس بر متر) میزان فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز و غلظت یون های سدیم، کلسیم، منیزیم کلر در همه ارقام افزایش یافت. بیشترین میزان آنتوسیانین در محیط شور و در رقم سیلند دیده شد و با افزایش شوری میزان پرولین در رقم های ساحل، شیرپان 539، کوکر 439 و اوپال بطور معنی داری (در سطح 5%) افزایش یافت.

جنگل تالش در استان گیلان قرار دارد و جزء مناطق هیرکانی می باشد. در بررسی فلور خزه ای منطقه جنگل تالش دو گونه جدید برای ایران از جنس Schimp. Hylocomium و(Limpr.) Warnst Rhytidiadelphus متعلق به تیره Hylocomiaceae مشاهده گردید. طی نمونه برداری از خزه های جنگل اسالم (ناو 3) در سال 1389، دو گونه جدید H. splendens و R. squarrosus جمع آوری و بر اساس صفات ریخت شناسی و تشریحی شناسایی شدند. جنس Hylocomium برای اولین بار از ایران گزارش می شود.

به منظور بررسی توان انباشته سازی کادمیوم در گیاه قاصدک آزمایشی گلخانه ای بر روی گیاه Taraxacum syriacumدر قالب طرح آماری بلوک کامل تصادفی با 4 تیمار و 5 تکرار در گلخانه خصوصی و به صورت کشت هیدروپونیک در بهار 1390 اجرا گردید. 20 روز پس از جوانه زنی گیاهان با غلظت های مختلف کادمیوم (0 ، 50 ، 100 و 150 میلی گرم بر لیتر) در یک دوره 15 روز تیمار شدند. نتایج نشان داد که وجود غلظت های بالای کادمیوم در محلول غذایی سبب تاثیر معنی دار بر برخی شاخص های رشد می گردد. بطوری که شاخص های نرخ رشد نسبی، رشد نسبی سطح برگ و نرخ واحد برگی و وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه تا حدودی کاهش و محتوی آب در واحد سطح برگی و سطح برگی ویژه افزایش یافت، اما میزان سطح برگی کاهش معنی داری نیافت. تغییر میزان کادمیوم در محیط تغییر چشمگیری را در میزان فراکسیون توده برگی ایجاد ننمود. میزان آهن، مس و منگنز تحت تیمار کادمیوم کاهش یافت. محتوی مس و منگنز اندام هوایی در غلظت100 میلی گرم بر لیتر کادمیوم افزایش معنی داری یافت. همچنین میزان کادمیوم ریشه و اندام هوایی با افزایش کادمیوم محیط کشت افزایش معنی داری نشان داد. افزایش کادمیوم افزایش میزان پروتئین کل را در ریشه به دنبال داشت. همچنین با الکتروفورز پروتئین کل باندهای پروتئینی متفاوتی در تیمار150 و100 میلی گرم بر لیتر کادمیوم نسبت به تیمار شاهد ظاهر گردید. مطالعات انجام شده، دوام و بقا این گیاه را در محیط حاوی کادمیوم نشان داد و از این رو می توان این گیاه را به عنوان یک گیاه با توان انباشتگی کادمیوم معرفی کرد.

این تحقیق به منظور بررسی اثرات اندازه بذر وعمق کاشت بر صفات فیزیولوژیکی سه ژنوتیپ جو تحت تنش شوری خاک، درسال زراعی 89-1388 در ایستگاه تحقیقاتی آیینه مزرعه نمونه ارتش واقع در شمال گرگان انجام شد. آزمایش در خاکی با بافت رسی لومی با 8/7 pHو هدایت الکتریکی 1/11 دسی زیمنس برمتر با سه عامل ژنوتیپ، اندازه بذر و عمق کاشت به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. ژنوتیپ ها شامل FIBERGA/STE، SAHRA و M9878/CRD در کرت های اصلی و دو فاکتور اندازه بذر (در سه اندازه ریز، درشت، متوسط) و عمق کاشت در دو سطح 3 تا 5 سانتی متر و 7 تا 9 سانتی متر به صورت فاکتوریل درکرت های فرعی بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که برهم کنش ژنوتیپ و اندازه بذر بر میزان پرولین موجود در برگ های جو معنی دار بود. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که ژنوتیپ SAHRA در بین کلیه ژنوتیپ ها بیشترین میزان پرولین را داشت. همچنین بیشترین میزان پرولین در ژنوتیپ SAHRA با عمق 3 تا 5 سانتیمتر مشاهده شد. گیاهانی که از بذر های ریز رویش یافته بودند در عمق 3 تا 5 سانتی متر بیشترین مقدار کربوهیدرات را در برگهای خود داشتند. برگهای ژنوتیپ M9878/CRDدرعمق 3 تا 5 سانتیمتر بیشترین میزان کلروفیل را داشتند.

هدف این پژوهش، بررسی خوگیری سیانوباکتری Oscillatoria sp. به شرایط توام دی اکسید کربن و شوری می باشد. نمونه، پس از جمع آوری، واکشت (کشت مجدد) و تخلیص، در محیط کشت مایع BG-110 وارد شد و تیمارهای توام شوری و دی اکسید کربن در شرایط دمایی 28 درجه سانتی گراد و شدت نوری مداوم 1800 لوکس اعمال گردید. تیمارهای شوری، محیط کشت واجد 4/0، 5/0 و 6/0درصد کلرید سدیم بود. تیمارهای دی اکسید کربن شامل عدم هوادهی، هوادهی و تلقیح دی اکسید کربن اعمال گردید. در هر مورد بقا، رشد، نرخ رشد ویژه، محتوای فیکواریترین، فیکوسیانین، آلوفیکوسیانین و کارایی فیکوبیلی زومی سنجش گردید. نتایج نشان داد که بیشترین میزان رشد مربوط به شوری 5/0 درصد در شرایط عدم هوادهی و تکانش (شیکر) بود. در روز نهم شوری 5/0 و 6/0 درصد به نقطه یکسانی از لحاظ رشد رسید، ولی بعد از آن شوری 6/0 درصد روند کاهشی نشان داد. در شوری 5/0درصد، در مقایسه دو حالت محدودیت (عدم هوادهی) و محدودیت نسبی (هوادهی) دی اکسید کربن، در ششمین روز بعد از تلقیح، بیشترین نرخ رشد مربوط به محدودیت نسبی دی اکسید کربن (هوادهی) بود، ولی در انتهای دوره رشد (روز یازدهم) به نقطه یکسانی رسید که اختلاف معنی دار بود. در شوری 5/0درصد، بیشترین مقدار رنگیزه فیکوبیلی پروتئینی مربوط به رنگیزه آلوفیکوسیانین بود. در شرایط عدم محدودیت دی اکسید کربن (تلقیح) بالاترین رشد در شوری 4/0درصد مشاهده شد. روی هم رفته، نتایج بدست آمده، حاکی از آن است که درشرایط توام دی اکسیدکربن و شوری، خوگیری نمونه از طریق تغییرات رنگیزه ای و نیز کارایی فیکوبیلی زومی، امکان پذیر است. این امر، به کارگیری نمونه را در شالیزارها که با تنش های توام شوری و محدودیت دی اکسید کربن مواجه هستند، موجه جلوه می دهد.